ทรัพยากรน้ำจะสำคัญกับสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศและสำคัญกับมนุษย์ในการอุปโภคบริโภคทั้งยังเป็นต้นกำเนิดของประเพณี
และวัฒนธรรมให้คนในชุมชนได้มีปฎิสัมพันธ์กันมาอย่างยาวนาน เหมือนดังเช่น “คลองขนมจีน” จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ที่เป็นทั้งเส้นทางคมนาคม แหล่งอาหาร ตลาดท้องถิ่น และสายน้ำหลักที่ชุมชนร่วมกันจัดงานประเพณีในวาระต่างๆ
การดำเนินโครงการจึงมุ่งเน้นการอนุรักษ์ที่ไม่ใช่เพียงการพัฒนาคุณภาพน้ำและฟื้นฟูระบบนิเวศเท่านั้น
แต่ยังอนุรักษ์ประเพณีและวัฒนธรรมที่ช่วยส่งเสริมให้เกิดความเป็นชุมชนมากยิ่งขึ้น
ในช่วง 5 ปีแรก ของโครงการเยาวชนพิทักษ์สายน้ำมุ่งเน้นการสร้างความสัมพันธ์กับคนในชุมชนและ หน่วยงานภาครัฐใน 8 ชุมชนนำร่อง ผ่านการสื่อสารข้อมูลความรู้ โดยนักเรียนแกนนำ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อสร้างความตระหนักถึงสถานการณ์ปัญหา เข้าใจถึงสาเหตุของปัญหา จนนำไปสู่ความร่วมมือในการจัดการปัญหาร่วมกัน โดยสิ่งที่ควรเร่งดำเนินการ ได้แก่ การจัดการขยะ การกำจัดผักตบชวาโดยไม่ใช้สารเครมี พัฒนาคูน้ำรอบโรงเรียน แก้ปัญหาเรื่องการเปิด-ปิดประตูน้ำ ทำให้สามารถนำน้ำกลับมาใช้ประโยชน์เช่น ทำนาข้าว เลี้ยงหอยขม และทำกระชังปลา การพัฒนาคุณภาพน้ำในคูคลองรอบโรงเรียนสาคลีวิทยานำไปสู่การขยายจำนวนชุมชนที่ร่วมกันพัฒนาคูคลอง จาก 8 ชุมชนเป็น 12 ชุมชน ซึ่งครอบคลุมตลอดเส้นทางคลองขนมจีน ทั้งนี้ยังมุ่งเน้นการสร้างกลไกการจัดการคุณภาพน้ำอย่างยั่งยืน เพื่อให้คลองขนมจีนกลับมาเป็นแหล่งอาหารที่สำคัญ และชุมชนได้ใช้สอยให้เกิดประโยชน์สูงสุด
โครงการฯ สนับสนุนให้เยาวชนเกิดการเรียนรู้ด้านทรัพยากรน้ำ
ผ่านการเข้าค่ายให้ความรู้และดำเนินกิจกรรมการประกวด
โครงการอนุรักษ์น้ำ เพื่อเป็นเวทีในการสะท้อนเจตนารมย์
ของเยาวชน ไม่เพียงแค่การดำเนินงานในส่วนกิจกรรมเท่านั้น
ทางโครงการฯ ได้ตระหนักถึงวิกฤติและสถานการณ์น้ำในปัจจุบัน
จึงได้จัดตั้ง “ศูนย์การเรียนรู้เยาวชนพิทักษ์สายน้ำ”
ขึ้น ณ โรงเรียนสาคลีวิทยา อ.เสนา ซึ่งเป็นศูนย์กลาง
การเรียนรู้ด้านทรัพยากรน้ำแห่งแรกในจังหวัด พระนครศรีอยุธยา
โดยมีนักเรียนแกนนำ เป็นผู้อำนวยความสะดวกและดำเนินกิจกรรม
ในสถานีการเรียนรู้ต่างๆ ให้แก่บุคคลที่สนใจ
ทางโครงการฯ ยังดำเนินกิจกรรมเพื่อสร้างความตระหนักรู้ให้กับเครือข่ายเยาวชนใน จังหวัดพระนครศรีอยุธยาอีก 16 แห่ง และยังทำงานวิจัยร่วมกับหน่วยงานภาคการศึกษาอย่างมหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา เพื่อนำข้อมูลทางวิทยาศาสตร์มาแปลงเป็นเนื้อหาสำหรับออกแบบกระบวนการเรียนรู้ ให้แก่กลุ่มนักเรียนและสมาชิกชุมชนที่ใช้ชีวิตอยู่บนเส้นทางกว่า 21 กิโลเมตร
จวบจนถึงวันนี้ ความสำเร็จของโครงการเยาวชนพิทักษ์สายน้ำที่เกิดขึ้นสะท้อนให้เห็นถึงความมุ่งมั่นของการทำงานตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา ทางโครงการฯ สร้างแรงบันดาลใจให้เยาวชนได้ตระหนักและเป็นส่วนหนึ่งของการอนุรักษ์แหล่งน้ำในชุมชนของตัวเอง ส่งผลให้แหล่งน้ำในชุมชนมีคุณภาพที่ดีขึ้นตามลำดับ โดยมีตัวชี้วัดทางธรรมชาติ อาทิ สัตว์น้ำมีจำนวนเพิ่มขึ้น ไม่ว่าจะเป็นกุ้งฝอย หอยกาบ หรือหอยขม และเป็นอีกหนึ่งดัชนีชี้วัดคุณภาพน้ำสำคัญ นั่นคือ ‘หิ่งห้อย’ ที่เริ่มปรากฎตัวมากกว่าในอดีต
